Wat is een verstoorde relatie met eten?

Een verstoorde of ongezonde relatie met eten: wat is het en hoe kan het ontstaan?

Eten is gewoon eten, tot dat het niet meer is. Wanneer je dat opmerkt, kan het zijn dat jouw relatie met eten verstoord is geraakt. In deze blog lees je meer over de signalen van een ongezonde relatie met eten en wat de oorzaken daarvan kunnen zijn.

Functies van eten

Eten hoort leuk, lekker en vanzelfsprekend te zijn. Iets waar je niet zoveel over na hoeft te denken, net zoals ademhalen, naar de wc gaan of slapen. Voeding heeft een functie, namelijk je lichaam voorzien van energie en essentiële voedingsstoffen. Daarnaast is voeding belangrijk om genot te kunnen ervaren en heeft het een sociale functie. Voeding is essentieel voor de overleving en daarom hebben we het elke dag nodig.

Maar als het allemaal zo simpel was, hadden er niet zoveel mensen last van verstoord voedingsgedrag. Voeding wordt namelijk ook wel gebruikt om te verdoven, dempen, belonen en zelfs om te straffen. Eten wordt dan gebruikt voor iets waar het niet voor bedoelt is.

Signalen van een verstoorde relatie met eten zijn onder andere:

• Je labelt eten met gezond of ongezond, goed of slecht
• Je voelt je schuldig na het eten van iets “ongezonds” of als je “teveel” hebt gegeten
• Je kunt niet van eten genieten als het “ongezond” was
• Je gebruikt eten om te dealen met een lastige emotie
• Je vindt dat je bepaald eten moet verdienen; het is een beloning
• Je hebt last ven eetbuien, snoep- of snaaibuien of je doet aan stiekem eten
• Je hebt (onbewust) eetregels en restricties rondom eten
• Je luistert naar je hoofd i.p.v. naar de signalen van je lichaam als het om eten gaat
• Je denkt een heel groot deel van de dag aan eten
• Je vertrouwt jezelf niet als het om eten gaat
• Je compenseert als je meer hebt gegeten dan je van plan was
• Je kent geen hongergevoel
• Je volgt het liefst een dieet want dat geeft je houvast
• Je laat je eetkeuzes afhangen van het getal op de weegschaal
• Je bent bang om aan te komen van bepaalde producten of gerechten

Hoe ziet een gezonde relatie met eten eruit?

In een gezonde relatie met eten staat het luisteren naar het lichaam centraal en geef je je lichaam waar het om vraagt. Er wordt naar de behoeftes geluisterd. Daardoor wordt er op een ontspannen manier met eten omgegaan. Je kunt genieten van eten en hebt geen schuldgevoel achteraf. Je bepaalt zelf wat je eet, wanneer je eet en hoeveel je eet en je bent niet bezig met of iets gezond of ongezond is of de hoeveelheid kcal (of koolhydraten). Je hebt weinig tot geen last van gedachten die je beperken in het eten. Ook wordt eten niet als enige copingsmechanisme gebruikt bij lastige emoties of stressvolle situaties.

Jonge kinderen hebben over het algemeen een gezonde relatie met eten. Zij voelen nog heel goed aan of ze eten nodig hebben en hoeveel.

De oorzaken van een ongezonde relatie met eten

Hoe jouw relatie met eten is ontwikkelt, hangt van verschillende factoren af. Die factoren zijn ook weer met elkaar verbonden en versterken elkaar. Het komt erop neer dat de dingen die je hebt meegemaakt in je leven en welke karaktereigenschappen je hebt, van invloed zijn op hoe jouw relatie met eten zich heeft ontwikkelt. Hieronder zal ik de belangrijkste met je bespreken.

 

De dieetcultuur

De dieetcultuur is een maatschappelijk systeem van overtuigingen die gericht is op slanke lichamen. Slankheid zou gelijk staan aan een goede gezondheid en mentale kracht. Om slankheid te bereiken moet je op een bepaalde manier eten en over wilskracht beschikken. Mensen die niet aan het slanke ideaalbeeld voldoen, worden door de maatschappij afgekeurd en gezien als mentaal zwak. Het is een collectieve overtuiging die totaal niet klopt.

Het overgrote deel van de mensen houdt geen dieet vol en er zijn meer dan 100 factoren die invloed hebben op ons gewicht. Het is dus geen vrije keuze of je een dun of dik lichaam hebt. Toch worden mensen in een dik lichaam anders behandelt dan mensen in een dun lichaam. Voorbeelden hiervan zijn: in de meeste winkels geen kleding in een grote maat kunnen kopen, stoelen of zitplekken die te klein zijn voor dikke lichamen (o.a. wachtkamer, vliegtuigen), opmerkingen krijgen van mensen die zeggen dat het je eigen schuld is als je dik bent, aangekeken worden in het openbaar als je een taartje of hamburger eet.

De dieetcultuur is overal om ons heen en is soms lastig te herkennen. We zijn het heel normaal gaan vinden om een dunner lichaam na te streven, omdat we denken dat we ons dan beter zullen voelen en/of gezonder zullen zijn. Je wordt niet gezonder van afvallen, wel van gezond gedrag. Gezond gedrag hoeft niet tot afvallen te leiden. En als je je beter voelt in een dun lichaam is dat omdat je maatschappelijk meer geaccepteerd wordt. “Je hoort erbij”.

Voorbeelden van de dieetcultuur:

• Praten over voeding in termen als guilty pleasure of zondigen
• Artsen die aangeven dat je eerst moet afvallen voordat ze iets voor je kunnen doen
• Advertenties die beweren dat je gezonder bent als je afvalt
• Voor en na foto’s op sociale media
• Uitspraken in de media zoals “Suiker is het nieuwe roken” of “Suiker is hetzelfde als cocaïne”
• Apps om je voeding en/of beweging nauwkeurig bij te houden
• Tips hoe je snel wat kilo’s kwijt kunt raken
• What I eat in a day berichten op sociale media
• Modellen in een dikker lichaam plussize modellen noemen

In werkelijkheid verstoort de dieetcultuur ons natuurlijke eetgedrag; het zorgt ervoor dat je niet meer luistert naar je innerlijke signalen van honger en verzadiging en dat je niet meer eet volgens je eigen voedselvoorkeuren. Hierdoor komt er spanning op je eetpatroon te staan, wat uiteindelijk leidt tot een verstoorde relatie met eten en momenten van controle verlies en overeten.

Vetfobie

Doordat we als samenleving zo gefocust zijn op slankheid en gezondheid, zijn we bang geworden voor vet, ook wel vetfobie genoemd. Dit is de angst om dik te worden en/of de angst voor vet op je lichaam. Deze vetfobie komt voor een groot deel door de manier waarop dikke mensen worden behandeld in onze maatschappij. Dikke mensen worden onterecht gestigmatiseerd en bekritiseerd. Ze zouden lui zijn, te weinig bewegen, geen zelfcontrole hebben of gewoon te veel eten. Hoewel dit niet klopt, wordt het wel vaak gedacht. Maar wat nog een stap verder gaat, is het bekritiseren of belachelijk maken van mensen met een dikker lichaam. Het gebeurt helaas erg vaak op sociale media. Gemene en kwetsende opmerkingen worden te pas en te pas gemaakt. Ook als het niet direct tegen jou wordt gezegd/geschreven, het kan jouw angst voor vet wel groter maken. Met als gevolg strenger omgaan met eten.

 

Negatief lichaamsbeeld

Lichaamsbeeld is de eigen perceptie van je lichaam. Dus hoe jij je lichaam ziet, wat je voor je lichaam voelt en hoe je over je eigen lichaam denkt. Aan de hand daarvan zul je op een bepaalde manier omgaan met je lichaam. Wanneer dit alles vooral negatief is, spreken we van een negatief lichaamsbeeld. Ons lichaamsbeeld is veranderlijk. Hierdoor kan je je de ene dag best goed voelen in je lijf en er helemaal niet mee bezig zijn en de andere dag absoluut niet lekker in je lijf zitten.

Een negatief lichaamsbeeld ontstaat door een combinatie van ervaringen en de cultuur waarin we leven. Voorbeelden van ervaringen zijn:

• Gepest worden, afgewezen worden, misbruik
• Negatieve opmerkingen hebben gekregen over je lijf
• Iemand in het gezin die altijd aan de lijn deed of een gezin waarin slank zijn erg belangrijk was
• Geen leuke kleding in je maat kunnen vinden

Slankheidsideaal

Helaas heeft de maatschappij waarin we leven een enorm grote invloed op ons lichaamsbeeld. De dieetcultuur en haar slankheidsideaal is overal om ons heen. Het is zichtbaar in sociale media, reclames, je favoriete serie, maar ook bij de mensen om je heen. De cultuur bepaald wat het ideaal is, eigenlijk zonder dat je dat zelf doorhebt. Automatisch vergelijken we onszelf met het ideaalplaatje en de meeste mensen komen dan tot de conclusie dat er wel iets mis is of niet mooi is aan hun lichaam. Zo ontstaat lichaamsontevredenheid en de wens om je lichaam te veranderen. Voeding en beweging lijken dan het meest voor de hand liggend om wat mee te gaan doen. 

Zelfbeeld

Ons lichaamsbeeld is een onderdeel van ons zelfbeeld. Wanneer je uiterlijk een grote rol laat spelen in je leven, zal dat ten koste gaan van hoe jij jezelf als persoon ziet (je zelfbeeld).

• Negatief zelfbeeld is bijvoorbeeld: Ik ben niet oké, ik ben waardeloos, ik stel niks voor.
• Negatief lichaamsbeeld is bijvoorbeeld: Mijn lijf is niet oké, ik haat mijn lijf, ik ben lelijk.

Zelfbeeld en lichaamsbeeld worden steeds meer aan elkaar gekoppeld. Terwijl je uiterlijk niks zegt over jouw waarde als persoon. Door de dieetcultuur laat je je zelfwaarde voor een deel afhangen van je uiterlijk. De dieetcultuur leert je namelijk dat je je beter kunt voelen over jezelf door je lichaam te veranderen, maar in de praktijk zijn de doelen van de dieetcultuur helemaal niet haalbaar. Daardoor voel jij je nog slechter over jezelf en voor je het weet begin je alweer aan het volgende dieet..

 

Valt het je op dat lichaamsbeeld en de relatie met eten een link hebben met elkaar?

 

Jouw opvoeding

Hoe je bent opgevoed, of je ouders/verzorgers (ik hou voor het gemak de term ouders aan) eetregels hanteerden en hoe er in je gezin werd omgegaan met gewicht en verschillende lichaamsvormen heeft invloed op jouw huidige relatie met eten. Ik ga er altijd vanuit dat ouders de beste intenties hebben voor hun kinderen en dat vanuit liefde keuzes hebben gemaakt. Maar dingen die gebeuren in de opvoeding kunnen eraan bijdragen dat jij een verstoorde relatie met eten hebt ontwikkeld.

Je ouders kunnen je bijvoorbeeld hebben willen leren dat het eten van groenten belangrijk is en dat teveel snoepen niet goed is. Om duidelijkheid te creëren worden vaak regels gebruikt in de opvoeding. Zo ontstaat er dus ook meestal regels over eten > eetregels.

Eetregels

Eetregels zijn regels over WAT je eet, HOEVEEL je eet en WANNEER je eet. Ze zorgen ervoor dat je het contact met je eigen honger- en verzadigingssignalen kwijt kunt raken en dat bepaalde producten aantrekkelijker worden gemaakt dan andere. Op het eerste gezicht lijken eetregels onschuldig, maar ik zal uitleggen waarom ze toch veel impact kunnen hebben.

Eetregels zoals “eerst hartig beleg dan pas zoet beleg” beperkt je direct in je belegkeuze (WAT). Daarnaast dwingt het je in feite ook om nog een 2^e boterham te nemen (HOEVEEL), want dan pas mag je eten waar je zo’n zin in hebt. Misschien had je daar helemaal geen behoefte aan, maar deze regel stimuleert je om een 2^e boterham te nemen. Hierdoor kun je voorbij je verzadiging eten, wat op latere leeftijd kan leiden tot het niet meer opmerken van je verzadiging en zo zul je jezelf sneller overeten. Tenslotte heeft het ook invloed op WANNEER je datgene mag eten waar je zin in hebt. Door deze regel wordt zoet beleg de beloning van het eten van hartig beleg. Zoet beleg wordt hierdoor aantrekkelijker gemaakt en zal hierdoor ook de label ongezonder of slechter gaan krijgen. Dit zijn allemaal kenmerken die horen bij een verstoorde relatie met eten. Niet iedereen ontwikkelt een ongezonde relatie met voeding op deze manier, maar ze dragen er zeker aan bij als je daar gevoelig voor bent.

“Mijn moeder deed altijd aan de lijn”

Wat ook van invloed is, is hoe er binnen jullie gezin werd omgegaan met gewicht en lichaamsvormen. Bijvoorbeeld een moeder die regelmatig aan de lijn deed. Als er iemand in jouw gezin ontevreden was over zijn of haar gewicht, geeft dan onbewust een boodschap af, namelijk dan niet alle lichamen oké zijn. Anders eten en/of meer bewegen is meestal de manier om daar mee om te gaan. Je hebt dan het voorbeeld gehad van iemand die heel dichtbij staat die zelf verstoord voedingsgedrag vertoonde. En in je jeugd zijn het juist de mensen dichtbij waar jij dingen van leert. Zij zijn je voorbeeld. Je hebt het dan letterlijk verkeerd aangeleerd gekregen.

Hoe ging dat bij jullie thuis?

Wat werd er bij jullie thuis gezegd over gewicht en wanneer werd een lichaam goed, mooi of gezond bevonden? Wat werd er gezegd over dikke lichamen? Misschien heb jij als kind zelf opmerkingen gekregen over jouw lichaam of je eetgedrag. Of ben je vroeger op dieet gezet of heb je een diëtist gezien? Dit soort dingen kunnen ervoor dat er anders met eten werd omgegaan, waardoor jouw relatie met eten niet op een gezonde en ontspannen manier is ontwikkelt.

Uiteindelijk heeft de manier waarop er in jouw gezin werd omgegaan met eten en lichaamsgewicht natuurlijk een oorsprong, namelijk die van de dieetcultuur..

 

Persoonlijkheidskenmerken

Voorkeuren

Iedereen heeft van zichzelf bepaalde voorkeuren voor producten en gerechten. Bijvoorbeeld de voorkeur voor warme of koude gerechten, voor zoet of hartig, voor veel kauwen of weinig kauwen, voor 3x per dag of 6x per dag eten, etc. Je voorkeuren bepalen voor een groot deel je eetgedrag omdat we ons in veel gevallen laten leiden door die voorkeuren. Wanneer je voorkeuren niet aansluiten op jij vindt dat je moet eten, kan er verstoord eetgedrag ontstaan.

Impulsiviteit

Impulsiviteit zorgt ervoor dat je minder nadenkt over je eetkeuzes. Dat kan er voor zorgen dat je sneller naar eten grijpt op het moment dat je je bijvoorbeeld onrustig of verveeld voelt of iemand anders iets lekkers ziet eten. Impulsieve mensen reageren sneller op prikkels waardoor je ook onterecht kunt denken dat je wat moet eten terwijl je lichaam eigenlijk een andere behoefte heeft.

Perfectionisme

Mensen die de neiging hebben om alles perfect te doen, leggen de lat vaak heel hoog en falen daardoor sneller. Zo gaat dat ook bij een bepaald gewicht nastreven en de omgang met eten. Om controle te houden ontstaan er regels over eten, bewegen en het gewicht. Die regels geven uiteraard spanning op het eetgedrag. Bedenk je dan maar dat je bepaalde voorkeuren hebt qua voeding, maar die voorkeuren zullen ongetwijfeld in conflict zijn met de regels die je hebt over eten. Dit resulteert uiteindelijk in een verstoorde relatie met eten.

Geen nee kunnen zeggen

Of het nu gaat om nee kunnen zeggen tegen anderen of tegen jezelf. Als je geen nee kunt zeggen, zal je sneller over je eigen grenzen gaan. Zo kan er een disbalans in je leven ontstaan waarbij eten als coping kan worden gebruikt. Daarnaast kan geen nee durven zeggen, leiden tot het tegen je behoefte in gaan eten (denk aan traktaties, uit beleefdheid eten).

Alles of niets (zwart-wit denken)

Als je de neiging hebt tot alles of niets, zal je dat ook ervaren in je eetgedrag. Als je trek hebt in een koekje en je besluit om het te nemen, dan ‘moet’ gelijk het hele pak leeg. Het lukt je niet om het bij 1 koekje te laten. En omdat je liever niet het hele pak wilt opeten, kies je ervoor om dan maar helemaal geen koek te nemen. Dit leidt tot periodes van weinig/niks nemen tot periodes van overeten (alles).

Jouw coping stijl

Hoe reageer je in een stressvolle situatie? Is dat vechten, vluchten of bevriezen? Mensen die vluchten als eerste coping stijl hebben, zullen sneller geneigd zijn om eten te gebruiken om niet met de situatie te hoeven dealen. Eten wordt dan gebruikt om lastige emoties te vermijden of te dempen (emotie eten).

Zoals je kunt lezen, zijn er veel verschillende factoren die invloed hebben op jouw relatie met eten. Als je je bewust bent van hoe jouw relatie zich heeft gevormd en waarom jouw eetgedrag is zoals het nu is, dan ben je alweer een stap verder. Als je het begrijpt, word je meestal wat milder/zachter voor jezelf. Zelfcompassie is een belangrijke vaardigheid als je aan de slag wilt met dit onderwerp!

Hoe nu verder?

Uiteindelijk is er meer nodig om je relatie met eten te kunnen herstellen. Je hebt bepaalde vaardigheden nodig om een gezonde relatie met eten te kunnen hebben. Denk aan: luisteren naar je innerlijke signalen, omgaan met lastige emoties en gedachten, een ander perspectief kunnen innemen en tijd besteden aan je eigen behoeftes. Dit soort vaardigheden zorgen ervoor dat je steeds minder de drang voelt om naar eten te grijpen tijdens de lastige momenten. Eten wordt op een gegeven moment niet meer een ‘ding’, het verliest als het ware zijn grip op je en er komt een moment dat je zelfs weer kunt genieten van eten zonder het schuldgevoel achteraf!

Wanneer je relatie met eten herstelt, zal je de dieetcultuur om je heen leren te herkennen en daar bewust niet meer aan mee te doen. Je gaat beter voor jezelf zorgen vanuit eigen behoeftes. Je zit lekkerder in je vel en zo ontstaat er tijd en ruimte om je te richten op de dingen en mensen in je leven die echt belangrijk voor je zijn.

 

Wil je meer lezen over mijn begeleiding of over mij?

 

Heb je vragen of wil je graag kennis maken? Ik ben benieuwd naar jou en je jouw verhaal. Voel je welkom om vrijblijvend contact op te nemen!

 

Lieve groet,  Anna